9. Pierwsze publikacje (1945-1970)

Początek zastosowań rolniczych statystyki matematycznej w Poznaniu to utworzenie w roku 1945 na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego Katedry Doświadczalnictwa Rolniczego i Biometrii (KDRiB). Kierownikiem Katedry został profesor Stefan Barbacki. Wkrótce dołączyli do Niego kolejni współpracownicy. Tym samym rozpoczął się szybki rozwój naszej Katedry, o którym świadczy różnorodna tematyka badawcza oraz bardzo duża liczba publikacji.

W latach powojennych ważnym problemem było, aby publikowane prace pomagały hodowcom. Celem tych publikacji była odpowiedź na pytanie, w jaki sposób przyspieszyć produkcję roślin w oparciu o możliwości, które daje współczesna nauka i technika oraz optymalizacja metod wnioskowania i oceny w rolnictwie. Stąd pierwsze prace opublikowane przez pracowników Katedry to opracowania zaleceń agrotechnicznych, wyniki badań dotyczące rozwoju i przemian populacyjnych łubinu, wyki ozimej oraz innych roślin strączkowych. Ponadto, analiza wyników doświadczeń z odmianami zbóż, poradniki omawiające metody hodowli nowych odmian roślin. W artykułach omawiano tematykę poliploidalności w genetyce i hodowli roślin. Równocześnie duży nacisk był położony na rozwój metod teoretycznych i ich zastosowania do oceny wyników doświadczeń. Prace dotyczyły doświadczeń kombinowanych, zastosowania analizy wariancji do zagadnień sadowniczych, wyznaczania błędu metody eksperymentalnej. Prace były publikowane głównie po polsku, w podręcznikach i w czasopismach: Poradnik Rolnika, Postępy Nauk Rolniczych, Nowe Rolnictwo, Wiedza Rolnicza, Nauka Polska, Roczniki Nauk Rolniczych.

W pierwszych latach istnienia Katedry, oprócz prof. Barbackiego, pracowali w niej Eugeniusz Bilski, Regina Elandt oraz Tadeusz Caliński. Ogromny dorobek publikacyjny profesora Barbackiego został omówiony w rozdziałach 4 i 5. Profesor Eugeniusz Bilski rozważał w swoich pracach układy o blokach niekompletnych, układy kratowe, układy z obiektem kontrolnym, analizę współzmienności, metody oceny wartości biologicznej i technologicznej odmian buraków. Profesor Bilski opublikował w 1962 roku rozdział pt. Metodyka i analiza statystyczna wieloobiektowych doświadczeń stosowanych w hodowli, w książce „Hodowla buraka cukrowego”. Praca ta stanowiła przez wiele lat kompendium wiedzy na temat hodowli nowych odmian. Jest połączeniem wiedzy historycznej z elementami genetyki i cytologii gatunku oraz metod hodowlanych i statystycznych. Profesor Bilski zajmował się również analizą doświadczeń z odmianami cykorii, marchwi, buraka, zbóż, które były przeprowadzane w stacjach oceny odmian. Opracowywał wytyczne dotyczące metodyki międzynarodowych doświadczeń odmianowych oraz omawiał metody pobierania próbek nasion buraka cukrowego.

Profesor Regina Elandt w swojej pracy naukowej zajmowała się analizą wariancji w złożonych zagadnieniach sadowniczych, metodami syntez statystycznych doświadczeń jednopowtórzeniowych, przedziałami ufności. Prowadziła badania dotyczące stosowania testów interakcji w doświadczeniach wieloletnich i wielokrotnych, testów dla różnic oraz testów nieparametrycznych w zagadnieniach doświadczalnictwa rolniczego. Pisała na temat zastosowania kontrastów ortogonalnych i regresji krzywoliniowej przy opracowaniu wyników doświadczeń fitopatologicznych. Badała warunki określające eksperymentalny błąd metody, statystyczne prawidłowości występowania zjawisk w czasie i przestrzeni. W swoich pracach, profesor Elandt omawiała również zagadnienia dotyczące zmniejszenia liczby powtórzeń oraz eliminacji dwukierunkowej zmienności glebowej za pomocą krzywych parabolicznych.

Profesor Tadeusz Caliński prowadził badania nad interakcją w seryjnych doświadczeniach z odmianami roślin, ustaleniem metod obserwacji oraz ich liczebności dla długoterminowych prognoz w ochronie roślin. W publikowanych pracach omawiał podstawy teoretyczne, metody planowania i analizy wyników doświadczeń wielokrotnych, wieloletnich i nieortogonalnych. Profesor Caliński zajmował się również analizą skupień, zastosowaniem uogólnionej odległości między próbami wielozmiennymi, procedurami testów jednoczesnych w wielozmiennej analizie wariancji i pokrewnymi metodami wielowymiarowymi. Rozważał zastosowania kontrastów ortogonalnych do badania interakcji.

Należy podkreślić, że w grudniu 1946 roku udało się prof. Barbackiemu wznowić wydanie „Przeglądu Doświadczalnictwa Rolniczego”. W 1951 roku profesor Stefan Barbacki opublikował monografię „Doświadczenia kombinowane”, na której wychowało się wiele pokoleń doświadczalników polskich. Ważnym osiągnięciem dla Katedry było wydanie w roku 1964 przez Reginę Elandt podręcznika „Statystyka matematyczna w zastosowaniu do doświadczalnictwa rolniczego”. Książka ta została bardzo dobrze przyjęta przez statystyków i szerokie grono pracowników, zajmujących się doświadczalnictwem rolniczym w Polsce. Do dzisiaj ten podręcznik jest jedną z podstawowych lektur statystyków i doświadczalników.

Do roku 1963 Zakład Doświadczalnictwa Rolniczego i Biometrii wchodził w skład Katedry Genetyki i Hodowli Roślin. Po wyodrębnieniu został przekształcony w Katedrę Statystyki Matematycznej i działał na Wydziale Rolniczym. Kierownictwo Katedry objęła docent Regina Elandt. W jednostce rozpoczęli działalność naukową nowi pracownicy: w roku 1966 Bogumir Grala, w 1967 Bronisław Ceranka i Bogumiła Sikora, w 1970 Radosław Kala i Wiesław Wagner. Publikowane wyniki badań dotyczyły syntezy wyników doświadczeń odmianowych z jęczmieniem, burakiem, żytem i marchwią, grochem, peluszką, bobikiem, łubinem pastewnym. Publikacje zawierały podstawy planowania doświadczeń kombinowanych i serii doświadczeń, podstawy metodyczne doświadczeń polowych. Omawiano zagadnienia dotyczące regresji krzywoliniowej. Starano się ujednolicić terminologię i symbolikę statystyczną w doświadczalnictwie rolniczym. Kontynuowano badania nad rozwojem metod analizy wyników doświadczeń wieloodmianowych. Pracownicy Katedry omawiali w swoich pracach krzyżówki diploidalne i tetraploidalne, zagadnienia szeroko rozumianej ochrony roślin, wielozmiennej analizy wariancji oraz zastosowania uogólnionej odległości między próbami wielozmiennymi, zastosowania metod statystycznych w systematyce gleb i badaniach fonetycznych.

Już w latach pięćdziesiątych pracownicy KDRiB opublikowali prace w języku angielskim w czasopismach: Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences, Journal of the Royal Statistical Society, Annals of Mathematical Statistics, Sankhya, Biometrics.

Źródła

1. Akademia Rolnicza w Poznaniu w XXX-leciu Polski Ludowej, Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, P-ń, 1973
2. Caliński T. (1982): Zarys historii akademickich studiów rolniczych i leśnych w Poznaniu i tradycji naukowych Akademii Rolniczej w Poznaniu. Odczyt wygłoszony w styczniu 1982 na spotkaniu z nauczycielami akademickimi Akademii Rolniczej w Poznaniu
3. Caliński T. (1995): Statystyka matematyczna i biometria w Ośrodku Poznańskim. Sesja Naukowa z okazji 75 rocznicy powstania Uniwersytetu w Poznaniu pod redakcją Zbigniewa Palki, Wydawnictwo Naukowe UAM
4. Dziesięciolecie Zakładu Metod Matematycznych i Statystycznych 1971-1981, P-ń 1981
5. Kronika Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu za lata akademickie 1951/52 – 1958/59, P-ń 1959
6. 60 lat Akademickich Studiów w Poznaniu, Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, P-ń 1981
7. 70 lat Akademickich Studiów w Poznaniu, Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, P-ń 1989

Opracowanie: M. Graczyk, J. Krzyszkowska