4. Profesor Stefan Barbacki (1903 – 1979)

Stefan Barbacki urodził się 1 września 1903 roku w Wieliczce. Jego rodzicami byli Jan i Zofia. Ojciec pracował jako sędzia. Stefan Barbacki uczęszczał do V Gimnazjum Klasycznego w Krakowie, a w latach 1921 – 1925 studiował na Wydziale Filozoficznym oraz w Studium Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W owym czasie na Uniwersytecie Jagiellońskim pracował profesor Edmund Załęski (1863 – 1932), który jako pierwszy w Polsce zastosował statystykę matematyczną w doświadczalnictwie rolniczym. W 1907 roku prof. Załęski ogłosił systematyczny wykład metodyki doświadczeń rolniczych opartej na zastosowaniu rachunku prawdopodobieństwa błędu.

Na ostatnim roku studiów Stefan Barbacki był asystentem u profesora Załęskiego. Od 1925 roku pracował w dziale Hodowli i Genetyki Zbóż w Państwowym Instytucie Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. W 1929 roku uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim stopień doktora nauk rolniczych na podstawie pracy „Z badań porównawczych nad odmianami pszenicy ozimej Sandomierską i Wysokolitewką”. Ważnym etapem życia Profesora było stypendium fundacji Rockefellera w Galton Laboratory Uniwersytetu Londyńskiego i spotkanie z profesorem Ronaldem Aylmerem Fisherem, współpraca, a w późniejszych latach korespondencja. Jako jedyny Polak ma wspólną pracę z Fisherem „A test of the supposed precision of systematic arrangements” opublikowaną w 1936 roku w Annals of Eugenics.

W 1935 roku Stefan Barbacki wydał podręcznik „Ogólna metodyka doświadczeń polowych w zarysie”, który powstał równolegle z podręcznikiem Fishera „The Design of Experiments”. Dzięki tej publikacji do rolnictwa polskiego zostały wprowadzone nowe metody eksperymentowania oraz statystycznego analizowania wyników doświadczeń. Do popularyzacji tych metod przyczyniło się czasopismo „Przegląd Doświadczalnictwa Rolniczego”, które pod  redakcją Stefana Barbackiego było wydawane od 1938 roku, a następnie w roku 1946.

W 1945 roku, Stefan Barbacki przeniósł się do Poznania, gdzie współdziałał w odbudowie Wydziału i przeszczepił na grunt Wielkopolski swoje przedwojenne zdobycze i przemyślenia w zakresie planowania eksperymentów oraz ich analizy metodami statystycznymi. W kolejnych latach wcielił do praktyki idee profesora Załęskiego. Wkrótce powstały pierwsze prace magisterskie pod kierunkiem profesora Barbackiego z metodyki doświadczalnictwa rolniczego, uwzględniające zastosowanie statystyki matematycznej.

Profesor był inicjatorem utworzenia na Wydziale Rolniczo – Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego Katedry Doświadczalnictwa Rolniczego i Biometrii. Po habilitacji (1945) objął stanowisko kierownika tej Katedry. Z racji swoich doświadczeń był niepodważalnym autorytetem w zakresie metodyki doświadczalnictwa rolniczego i biometrii. Zapisał się w pamięci swoich uczniów jako osoba bardzo ceniąca samokształcenie. Równocześnie miał ogromną umiejętność „wyławiania” talentów – ludzi nie tylko uzdolnionych, ale również aktywnych i pracowitych. Pomagał im potem rozwijać umiejętności oraz działalność naukową, wspierał radami dotyczącymi wszystkich aspektów pracy naukowej. Popularnością cieszyły się wykłady Profesora dotyczące metod statystycznych, doświadczalnictwa rolniczego i jego metodyki, wybranych działów genetyki i hodowli roślin. Świadczy o tym liczba 113 wykształconych przez niego magistrów inżynierów oraz 32 wypromowanych przez niego doktorów (1955 – Regina Elandt, 1961 – Tadeusz Caliński). Wydana w 1951 roku książka „Doświadczenia Kombinowane” jest niedoścignionym wzorem pisania w sposób prosty o rzeczach złożonych. Dewizą Profesora było „Zostanie po nas to, co zostało napisane.” Miał ogromny szacunek do słowa pisanego i myśl tę przekazał swoim uczniom, współpracownikom i czytelnikom. „Naukowiec jako jedyny wśród wszystkich zawodów musi dostarczyć dowodu swojej pracy w formie pisanej, dowodu wskazującego, dlaczego się jej podjął, w jaki sposób ją przeprowadził, co w efekcie uzyskał i jakie znaczenie ma otrzymany wynik.”

Profesor Stefan Barbacki był człowiekiem niezwykłym: niebywale pracowitym, o silnej osobowości i niezwykłych pomysłach. A jak wspominają Go Jego współpracownicy? Stefan Barbacki był surowy, ale równocześnie opiekuńczy. Interesował się życiem i problemami swoich współpracowników, pomagał w trudnym okresie, gdy obowiązywały tzw. przydziały pracy. Jego surowość objawiała się w tym, że nie lubił, gdy mu przeszkadzano. Pan profesor Caliński wspomina, że aby wejść do pokoju profesora Barbackiego używano różnych sposobów: pytano sekretarkę, w jakim jest humorze, albo „wysyłano” jednego z kolegów, który miał na niego dobry wpływ, aby porozmawiał z profesorem Barbackim i „poprawił” Profesorowi humor. Wejść do pokoju można było, gdy Profesor podnosił głowę znad biurka.

Profesor zlecał opisanie wyników prowadzonych doświadczeń. Asystenci starali się omówić wyniki jak najlepiej. Często jednak słyszeli, jak wspomina profesor Bilski, Wie pan, myślałem, że mi to pan jasno opisze, a pan napisał chińszczyzną. Gdy zdarzała się pomyłka w obliczeniach, to można było usłyszeć: proszę pana, jak pan to robił, to pan w ogóle myślał? Ucząc swoich współpracowników prof. Barbacki zawsze powtarzał, że prace naukowe trzeba pisać tak jasno, aby nawet inteligentny chłop je zrozumiał.

W 1945 roku Stefan Barbacki przeniósł się z Puław do Poznania. W maju tego roku habilitował się na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie następnie objął stanowisko docenta i zastępcy profesora oraz kierownika nowo utworzonej Katedry Doświadczalnictwa Rolniczego i Biometrii. W marcu 1948 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a we wrześniu tego roku został dziekanem Wydziału Rolniczo-Leśnego Uniwersytetu Poznańskiego. Po wyodrębnieniu z Uniwersytetu Poznańskiego Wydziału Rolniczo-Leśnego i przemianowaniu go w 1951 roku w samodzielną Wyższą Szkołę Rolniczą, prof. Barbacki otrzymał stanowisko prorektora ds. nauki. Został jednocześnie kierownikiem Katedry Genetyki i Hodowli Roślin, utworzonej na bazie ww. Katedry Doświadczalnictwa Rolniczego i Biometrii. Tą poszerzoną Katedrą, obejmującą Zakład Doświadczalnictwa Rolniczego i Biometrii, Zakład Hodowli Roślin i Nasiennictwa oraz Zakład Cytogenetyki, kierował do 1970 roku.

W działalności praktycznej na rzecz rozwoju rolnictwa, Profesor wniósł w trudnych pierwszych powojennych latach ogromny wkład badawczy i organizacyjny, przeszczepiając na teren Wielkopolski swoje wcześniejsze osiągnięcia i przemyślenia z zakresu prowadzenia badań rolniczych. Dzięki Jego staraniom powstało w Wielkopolsce i w rejonach sąsiednich kilkanaście stacji hodowli roślin oraz zakładów doświadczalnych, z którymi do lat pięćdziesiątych współpracował, nad niektórymi z nich sprawując nadzór naukowy.

W 1952 roku, Profesor został powołany na członka korespondenta, a w 1964 roku na członka rzeczywistego Polskiej Akademii Nauk (PAN). W 1954 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. W 1955 roku Stefan Barbacki został przewodniczącym Poznańskiego Oddziału Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika, a w 1958 roku przewodniczącym Komitetu Hodowli i Uprawy Roślin Wydziału Nauk Rolniczych i Leśnych PAN.

W latach 1951-1955 profesor Barbacki kierował działami roślin motylkowych i pastewnych Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin (IHAR) oraz Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG). W 1956 roku z inicjatywy Profesora te dwie jednostki zostały połączone w Zakład Roślin Pastewnych IUNG. Tym Zakładem kierował do 1965 roku. Ponadto, w 1954 roku profesor Barbacki utworzył w Poznaniu nową placówkę PAN, Zakład Hodowli Roślin. Z połączenia tej placówki z Zakładem Genetyki PAN w Skierniewicach, powstał w 1961 roku Zakład Genetyki Roślin PAN, którego prof. Barbacki był kierownikiem do 1973 roku. W roku 1979, Zakład ten został przekształcony w Instytut Genetyki Roślin PAN. Było to wynikiem usilnych starań Profesora.

Profesor Barbacki był inicjatorem i redaktorem kilku czasopism naukowych. Największym Jego osiągnięciem w tej dziedzinie było powołanie w 1960 roku pierwszego polskiego czasopisma genetycznego wydawanego w języku angielskim, „Genetica Polonica” (ukazującego się obecnie pod nazwą „Journal of Applied Genetics”). Profesor do końca życia był redaktorem naczelnym tego czasopisma. Ponadto, Profesor powołał i redagował przez wiele lat czasopismo „Przegląd Zagranicznej Literatury Naukowej z Zakresu Genetyki i Hodowli Roślin”, w którym publikowano tłumaczenia streszczeń ważniejszych prac dotyczących genetyki i hodowli roślin uprawnych.

W swej działalności na terenie uczelni, profesor Barbacki przyczynił się walnie do utworzenia w 1963 roku Instytutu Biologii Stosowanej, integrującego nauki biologiczne środowiska poznańskiego, a także prowadzącego przewody doktorskie i habilitacyjne z nauk przyrodniczych. Tym Instytutem Profesor kierował do 1968 roku.

W 1963 roku w Poznaniu, na II Ogólnopolskim Sympozjum na temat genetyki człowieka, zwierząt, roślin i mikroorganizmów, z inicjatywy profesora Barbackiego, powołano Komitet Organizacyjny Polskiego Towarzystwa Genetycznego. Pierwszym prezesem Towarzystwa (formalnie powołanego w 1966 roku) był Profesor.

Stefan Barbacki był także jednym z inicjatorów utworzenia w 1966 roku Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych, a następnie przez wiele lat był przewodniczącym jego Rady Naukowej.
Przy udziale PAN, Akademii Rolniczej i PTPN, Profesor zorganizował 6 ogólnopolskich i międzynarodowych sympozjów naukowych w Poznaniu. Był także inicjatorem wielu innych konferencji oraz seminariów. Profesor wielokrotnie wyjeżdżał za granicę wygłaszając odczyty o dokonaniach polskiej hodowli roślin.
Profesor Barbacki wyróżniał się wielostronną aktywnością naukową. Jego ogólny dorobek publikacyjny obejmuje około 200 pozycji z dziedziny genetyki, hodowli, fizjologii, biochemii, uprawy roślin oraz doświadczalnictwa i zastosowań metod statystycznych w biologii i rolnictwie. W pracach tych można wyodrębnić kilka serii: pierwsza z nich to prace dotyczące genetyki jęczmienia, druga obejmuje prace związane z zagadnieniami odmianoznawstwa pszenic, kolejna dotyczy metodyki doświadczalnictwa rolniczego i biometrii, a czwarta obejmuje prace Profesora dotyczące genetyki, hodowli i uprawy łubinu. Osobną serię stanowią prace z tematyki dotyczącej poliploidów koniczyny i seradeli, badań nad wyką ozimą, jak również badań nad zawartością białka surowego i aminokwasów egzogennych u różnych gatunków i odmian roślin motylkowych i traw.

Niech podsumowaniem życia Profesora będą słowa prof. Zbigniewa Brody „Z Jego (czyt. prof. Barbackiego) szkoły naukowej wyszli wybitni profesorowie i organizatorzy nauki, którzy rozwinęli idee badawcze dotyczące biometrycznej analizy oraz genetycznego uwarunkowania właściwości roślin oraz wykorzystania ich w hodowli. Następne pokolenia naukowców wzbogacone warsztatowo kontynuują i rozwijają idee naukowe w stworzonych przez profesora Stefana Barbackiego dwóch znaczących szkołach: Poznańskiej Szkole Biometryczno – Statystycznej i Genetyczno – Hodowlanej.”

W marcu 1973 roku Profesor przeszedł na emeryturę. W tym czasie wypromował jeszcze czterech doktorów. W ostatnich trzech latach swojego życia opublikował szereg prac naukowych. Ostatnimi były opublikowane w 1978 roku następujące wspólne prace dotyczące genetyki jęczmienia:

Barbacki S., Caliński T., Surma M., Kurhańska G., Adamski T., Kaczmarek Z., Dobek A., Karczewska A., Jeżowski S.: Transgressions in barley (Hordeum sativum Jess). 7a. Transgressions of F6 and F7 hybrids from the cross Burea x Brown. Genetica Polonica 19, 403 – 421,

Barbacki S., Caliński T., Surma M., Kurhańska G., Adamski T., Kaczmarek Z., Dobek A., Karczewska A., Jeżowski S.: Transgressions in barley (Hordeum sativum Jess). 7b. Transgressions of F6 and F7 hybrids from the cross Alsa x Burea, Inpala x Himalaya, Lubuski x Lonhi, Lubuski x Brage Körn and Kazimierski x Brage Körn. Genetica Polonica 19, 423 – 436.

„Profesor był wielką osobowością”, wspomina prof. Ignacy Wiatroszak, „był wielkoduszny, nie żywił uraz, był bezinteresowny. Cechowała Go ujmująca życzliwość i wiara, że dobro zawsze zwycięży, był wspaniałym optymistą i nawet w najtrudniejszych chwilach umiał podnosić na duchu innych. U człowieka pragnął widzieć tylko dobro i stąd też wypływał Jego wielki optymizm.”

Pomimo ciężkiej choroby, Profesor do ostatnich chwil swojego życia był aktywny umysłowo i utrzymywał kontakty z Instytutem. Jego uczniowie i współpracownicy bardzo często Go odwiedzali. Prof. Stefan Barbacki zmarł 30 lipca 1979 roku. Został pochowany na cmentarzu parafii Sołackiej przy ul. Lutyckiej. Na zawsze pozostał w pamięci swoich uczniów, o czym świadczą leżące na Jego grobie wciąż świeże kwiaty.

W 1994 roku z inicjatywy Instytutu Genetyki Roślin PAN ustanowiono Krajową Nagrodę Naukową z Zakresu Genetyki Roślin imienia Stefana Barbackiego.

---

Źródła

1. Caliński T. (1995): Statystyka matematyczna i biometria w ośrodku poznańskim. Sesja naukowa z okazji 75 rocznicy powstania Uniwersytetu w Poznaniu pod redakcją Zbigniewa Palki, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań
2. Sprawozdania nr 97 za 1979 rok Wydział Nauk Rolniczych i Leśnych PTPN, Poznań 1981
3. Profesor Stefan Barbarki (1903-1979) w setną rocznicę urodzin, Praca pod redakcją Zbigniewa Brody, Wydawnictwo Naukowe Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2003

Opracowała: Małgorzata Graczyk