3. II Wojna Światowa

W 1939 roku Stefan Dąbrowski, profesor chemii fizjologicznej, został wybrany na stanowisko rektora Uniwersytetu, jednak nie zdołał rozpocząć kadencji w terminie. Po wybuchu II wojny światowej, w pierwszych dniach września 1939 roku, powołano Radę Uniwersytetu Poznańskiego, której przewodniczącym został prof. Bronisław Niklewski, fizjolog roślin. Celem Rady była ochrona mienia uniwersyteckiego. W dniu 21 września 1939 roku podczas posiedzenia Rady Uniwersytetu Poznańskiego do Collegium Minus wkroczyło Gestapo. Zostały zamknięte polskie szkoły wyższe, a naukowcom zabroniono prowadzenia dalszej działalności. Wielu profesorów i pracowników naukowych uczelni uwięziono i poddano eksterminacji w obozie zagłady Fort VII. Część pracowników Uczelni przetrzymywano w obozach jenieckich, albo wywieziono do pracy w głąb Niemiec. Równocześnie z aresztowaniami władze okupacyjne rozpoczęły akcję wysiedleńczą przenosząc wielu profesorów do Generalnej Guberni. Należy podkreślić, że nawet w niemieckich obozach jenieckich prowadzona była działalność naukowa. Organizowane były m. in. koła rolników i leśników, wygłaszano odczyty, opracowywano i wydawano podręczniki.

W Poznaniu, z rozkazu Hitlera, Niemcy utworzyli 27 kwietna 1941 własny Reichsuniversität Posen z nowym, niemieckim personelem. Zadaniem tej uczelni było propagowanie hitlerowskiej ideologii na wschodzie.
W początkach okupacji znaczna część księgozbiorów UP oraz prac naukowych została spalona lub z premedytacją zniszczona. Pozostałe prace przechowywano w fortach lub kościołach zaadoptowanych na magazyny.
W październiku 1940 roku z inicjatywy Biura Oświatowo – Szkolnego Ziem Zachodnich został utworzony w Warszawie Uniwersytet Ziem Zachodnich (UZZ). 24 listopada 1940 roku otwarto w Warszawie pierwszy rok akademicki UZZ, tajnej uczelni, którą tworzyli głównie pracownicy naukowi Uniwersytetu Poznańskiego wysiedleni z Wielkopolski. UZZ obejmował początkowo dwa wydziały. Twórcą i pierwszym rektorem konspiracyjnego UZZ był prof. Ludwik Jaxa – Bykowski, biolog, jeden z pionierów pedagogiki eksperymentalnej, stojący od 1927 roku na czele katedry pedagogiki na UP. Po trzech latach Uniwersytet skupiał sześć wydziałów. Wydział Rolniczo – Leśny powstał w roku akademickim 1942/1943. Jego głównym organizatorem, a później dziekanem był prof. Tadeusz Chrząszcz, kierownik Katedry Technologii Rolnej UP. W momencie aresztowania zażył truciznę, aby nie wydać swoich współpracowników.

W warunkach konspiracyjnych profesorowie uniwersytetu podziemnego wykształcili ponad 2000 studentów. W okresie największego rozwoju, w 1943 roku, na UZZ zatrudnionych było 100 wykładowców i studiowało 700 osób. Kolejny rok – 1944 – to okres szczególnych prześladowań. Z licznej grupy studentów zostały dwa komplety, które włączono do tajnej SGGW. Działalność UZZ w Warszawie została przerwana przez wybuch Powstania Warszawskiego, w którym zginęła niemalże połowa pracowników UZZ. Dalsza działalność prowadzona była przez filie Uniwersytetu w Częstochowie, Kielcach, Krakowie i Sandomierzu. Również na terenie Puław, pod szyldem Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego, prowadzone były wykłady i ćwiczenia. Ważną rolę w rozwoju tajnego Uniwersytetu odegrał prof. Zygmunt Pietruszczyński, który podczas okupacji był pracownikiem Instytutu. Dzięki temu mógł prowadzić działalność konspiracyjną. Przyjmował studentów na komplety, egzaminował lub kierował do innych profesorów.

Podczas wojny, spośród pracowników Wydziału Rolniczo – Leśnego zginęło 12 osób, w tym 5 profesorów: Tadeusz Chrząszcz, Tadeusz Wielgosz, Ryszard Biehler, Stefan Studniarski i Edward Ralski. Z majątku katedr ocalało bardzo mało, wiele z nich straciło wszystko. W końcowym okresie walk z okupantem niemieckim pracownicy przedwojennego Wydziału rozpoczęli ratowanie mienia należącego do Uczelni. Dzięki temu można było w szybkim czasie przystąpić do odbudowy Wydziału i uruchomić działalność naukowo – dydaktyczną zaraz po ustaniu działań wojennych. Pod koniec 1945 roku na Wydziale Rolniczo – Leśnym pracowało 18 profesorów, 8 docentów i zastępców profesorów oraz 49 adiunktów i asystentów.

Szczególne zasługi dla odbudowy Uniwersytetu mieli pierwsi powojenni dziekani: profesorowie: Zygmunt Pietruszczyński, Feliks Terlikowski, Stefan Barbacki oraz Kazimierz Suchecki.

Źródła

1. Broda J. (1970): Historia Studiów Rolniczych i Leśnych w Poznaniu w latach 1919-1969, Dzieje Akademickich Studiów Rolniczych i Leśnych w Wielkopolsce w latach 1919-1969, Poznań
2. Caliński T. (1982): Zarys historii akademickich studiów rolniczych i leśnych w Poznaniu i tradycji naukowych Akademii Rolniczej w Poznaniu. Odczyt wygłoszony w styczniu 1982 na spotkaniu z nauczycielami akademickimi Akademii Rolniczej w Poznaniu
3. Akademia Rolnicza w Poznaniu w XXX-leciu Polski Ludowej, Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, tom specjalny LXXV, Poznań 1973
4. 60 lat Akademickich Studiów w Poznaniu, Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, tom specjalny CXXXV, Poznań 1981
5. Życie Uniwersyteckie nr 5, UAM 2009

Opracowała: Małgorzata Graczyk