- Szkoła Haliny
Karol Marcinkowski był jednym z inicjatorów powołania Spółki Akcyjnej Bazar w 1838 roku. Celem spółki było rozwijanie polskiego przemysłu, handlu i rolnictwa. Jednym z aspektów działalności Bazaru było utworzenie Komitetu Rolniczego, który rozpoczął starania o otwarcie szkoły rolniczej. Niestety, działania Komitetu pod przewodnictwem Dezyderego Chłapowskiego mające na celu założenie szkoły rozbijały się o negatywne stanowisko zaborców. W roku 1861 powstało Centralne Towarzystwo Gospodarcze i jego Zarząd ponownie wznowił starania o utworzenie szkoły rolniczej. Prace nad realizacją projektowanej szkoły opierały się w głównej mierze na ofiarności finansowej Tytusa i Jana Działyńskich oraz Augusta Cieszkowskiego, wielkiego filozofa, ekonomisty i społecznika. Wybuch Powstania Styczniowego przerwał te prace. W 1866 roku August Cieszkowski ofiarował na cele szkoły folwark Żabikowo oraz pieniądze niezbędne do adaptacji budynków i pilnych inwestycji. Dzięki tej hojnej darowiźnie, a także funduszom zebranym ze składek oraz subwencji Bazaru, z inicjatywy Centralnego Towarzystwa Gospodarczego Wielkiego Księstwa Poznańskiego została powołana do życia 21 listopada 1870 roku Szkoła Rolnicza, która dla uczczenia pamięci zmarłej żony Augusta Cieszkowskiego przybrała imię Haliny.
Była to jedyna wyższa uczelnia na ziemiach polskich pod zaborem pruskim. Po trzech latach działalności szkoła została przekształcona w Wyższą Szkołę Rolniczą z trzyletnim programem studiów. Schemat studiów był bardzo podobny do dzisiejszego. Na zakończenie studiów absolwenci zobowiązani byli przedłożyć do egzaminu końcowego pracę dyplomową i bronili ją publicznie. Wybitni profesorowie pracujący w Żabikowie to między innymi dyrektor Juliusz Leon Au, Antoni Sempołowski, Józef Demby, Szczęsny Kudelka, Józef Rivoli, Zygmunt Rościszewski, Napoleon Urbanowski.
Na uwagę zasługuje fakt, że szkoła ta powstała wyłącznie z inicjatywy i ofiarności obywateli społeczeństwa wielkopolskiego, w przeciwieństwie do uczelni rolniczych w pozostałych zaborach, które korzystały z subwencji państwowych, bądź były uczelniami państwowymi.
Ponieważ językiem wykładowym był język polski, szkoła skupiała polską młodzież i profesorów ze wszystkich zaborów i stała się ośrodkiem kultury i patriotyzmu. Zrozumiałe, że działalność szkoły budziła niepokój władz pruskich.
Szkoła Haliny działała jedynie sześć lat. Bezpośrednią przyczyną rozwiązania Szkoły było wydalenie uczniów i profesorów żabikowskich pochodzących z innych zaborów. Był to świadomy akt polityczny ze strony władz pruskich, zmierzających do rozwiązania Szkoły i jej upadku. Wyższa Szkoła Rolnicza im. Haliny została zamknięta w chwili nasilającej się antypolskiej polityki rządu pruskiego 1 października 1876 roku.
Działalność Szkoły rozbudziła w społeczeństwie przekonanie o potrzebie wiedzy rolniczej: praktycznej i teoretycznej. Było to dyktowane w znacznej mierze zależnością wzrostu produkcji od wykorzystania w rolnictwie zdobyczy nauki, które wprowadzane będą do gospodarstw przez wykształconych rolników. Działalność popularyzatorska w tym zakresie koncentrowała się na dorocznych zjazdach Centralnego Towarzystwa Gospodarczego. Ważną rolę odegrało również powstałe 13 lutego 1857 roku Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, którego pierwszym prezesem był patron naszej Uczelni, August Cieszkowski.
Należy podkreślić, że Szkoła Haliny nie była pierwszą uczelnią rolniczą na terenie ziem Polski. Początki szkolnictwa rolniczego to przełom XVIII i XIX wieku. Pierwsze wykłady poświęcone rolnictwu odbywały się od roku 1791 w Akademii Zamojskiej, a od 1820 roku na Uniwersytecie Wileńskim. Na tymże Uniwersytecie powstała pierwsza na ziemiach polskich katedra gospodarstwa wiejskiego, natomiast w 1820 roku w Marymoncie pod Warszawą powstał pierwszy Instytut Agronomiczny.
Źródła
- Caliński T. (1982): Zarys historii akademickich studiów rolniczych i leśnych w Poznaniu i tradycji naukowych Akademii Rolniczej w Poznaniu. Odczyt wygłoszony w styczniu 1982 na spotkaniu z nauczycielami akademickimi Akademii Rolniczej w Poznaniu
- Dembiński F. (1970): Wyższa Szkoła Rolnicza im. Haliny w Żabikowie. Dzieje Akademickich Studiów Rolniczych i Leśnych w Wielkopolsce 1919-1969. PWI, Poznań
- Rutkowski M., Potok A. (1981): Wydział Rolniczy: Geneza Akademickich Studiów Rolniczych w Poznaniu. 60 lat Akademickich Studiów Rolniczych i Leśnych w Poznaniu, Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, tom specjalny CXXXV, Poznań
- Zwoliński J. (1974) Słowo Wstępne, Akademia Rolnicza w Poznaniu w XXX leciu Polski Ludowej, Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, tom specjalny LXXV, Poznań
Opracowała: Małgorzata Graczyk
